23-03-2016Extra dilemma's voor landschap als werelderfgoed

Cono kaasfabriek in de Beemster (ontwerp Bastiaan Jongerius)

In het kader van de Omgevingswet is er een algemene zorgplicht in de maak voor werelderfgoederen. De teksten zijn nog vaag, maar al in april moeten er meer concrete instructies liggen voor gemeenten en provincies. Is dat terecht? Wat zijn de grenzen en kansen voor dynamiek in werelderfgoedgebieden? Die vraag staat centraal op het symposium dat de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, MOOI Noord-Holland en de Stichting Werelderfgoed begin juni* organiseren.

In 2009 schreef Noud de Vreeze, toenmalig directeur van MOOI Noord-Holland, over de vernieuwing van de CONO kaasfabriek in de Beemster:  ‘Sommige projecten, een paar in de hele wereld, verdienen het om ongeschonden te worden overgedragen aan volgende generaties, en De Beemster hoort daar bij. Zo’n culturele ‘opdracht’ kan volgens mij niet in overeenstemming worden gebracht met dit programma (de nieuwe kaasmakerij red.). Als precedent zou dit bouwwerk een ontwikkeling in gang kunnen zetten die uiteindelijk leidt tot vernietiging van het unieke karakter van De Beemster als karakteristieke Hollandse droogmakerij uit de 17de eeuw.’

Dynamiek versus verstoffing
Deze stellingname illustreert de aard van de discussies die spelen rondom gebieden die als werelderfgoed zijn aangewezen door Unesco. De siteholders en bestuurders staan na de aanwijzing voor een grote uitdaging. Enige dynamiek is vereist om niet te verstoffen en aantrekkelijk te blijven als woon- en werkomgeving en voor bezoekers. Maar behoud is cruciaal vanwege de internationale karakteristieke waarden die aan het landschap zijn toegekend. Als een Unescogebied niet goed wordt onderhouden kan het Werelderfgoedcomité het tot 'Werelderfgoed in Gevaar' benoemen en in het uiterste geval overgaan tot schrappen uit de Werelderfgoedlijst.

Onduidelijk
Wat de karakteristieke waarden zijn is meestal goed omschreven in het nominatiedossier dat voor een kandidaatstelling werelderfgoed wordt opgesteld. Maar hoe deze karakteristieken het beste te behouden in het licht van maatschappelijke veranderingen is minder duidelijk, vooral als het om landschappen gaat. Natuurlijk hebben we de Monumentenwet, de Wet ruimtelijke Ordening, de Natuurbeschermingswet en provinciale en gemeentelijke verordeningen als instrumenten om ontwikkelingen in goed banen te leiden of zelfs te verbieden. Maar willen we dat? De Modernisering van de Monumentenzorg en het Belvederebeleid stonden behoud door ontwikkeling voor, niet bevriezing van de bestaande situatie.

Paarden in plaats van koeien
Moeten nieuwe functies, vormen van grondgebruik, programma’s, medegebruik dan altijd kunnen worden ingepast of zijn deze ontwikkelingen altijd van ondergeschikt belang ? Moet in een melkveehouderijgebied de kaasfabriek een plek krijgen of hoort deze op een bedrijventerrein in een naburige gemeente? En wat doe je in een gebied waar koeien worden vervangen door paarden, waar toeristen of de nieuwe plattelandsbewoners verschijnen? Over dit dilemma, dat door de bouw van de CONO Kaasmakerij De Tijd weer eens vol in de belangstelling stond, is het voeren van een debat belangrijk. Wat is het laadvermogen van een landschap dat werelderfgoed is geworden?

Zorgplicht
De discussie is actueel, omdat juist nu, in het kader van de Omgevingswet, pogingen worden ondernomen om een apart beschermingsregime voor werelderfgoederen te introduceren. Er is een algemene zorgplicht in de maak en er komen  specifieke instructieregels voor provincies en gemeenten. De teksten zijn nog vaag, maar al in april moeten er meer concrete voorstellen liggen.
De discussie willen we voeden door een symposium te organiseren waarbij betrokkenen in debat gaan over  grenzen en kansen  voor dynamiek in werelderfgoedgebieden. Laat al die betrokkenen - initiatiefnemers, bestuurders, beleidsmakers, ontwerpers,  gebruikers, monumentenzorgers - door elkaars ogen kijken naar de problematiek die ze allen op hun eigen manier  kennen.
Dorine van Hoogstraten, Jef Mühren en Flip ten Cate

*De precieze datum en locatie zijn nog niet bekend, maar zodra deze zijn vastgesteld kondigen we dat aan via deze site en kunt u zich aanmelden. Voor vragen kunt u terecht bij d.vanhoogstraten@mooinoord-holland.nl