Interview Selby van HoltheSchoonheid is een prachtig woord - gebruik het

Wat betekent het als een woningcorporatie ‘Schoonheid van bezit’ nastreeft? Promovendus filosofie Selby van Holthe denkt het idee door. ‘In schoonheid schuilt gemeenschapszin’.

Dat woord ‘schoonheid’. In Europa hebben ze er minder moeite mee. Het achtste criterium van Davos stelt unverfroren: ‘Goede omgevingskwaliteit kan alleen bereikt worden als schoonheid expliciet doel is van planning en ontwerp’.  Maar op lokaal niveau in Nederland is het woord uit het ruimtelijk vocabulaire verdwenen. Liever spreekt men van kwaliteit. Dat klinkt een stuk objectiever en rationeler. En in het programma Mooi Nederland turven we vele malen ‘mooi’, maar schoonheid slechts één keer onder het kopje belevingswaarde en geflankeerd door rust en duisternis.

De observaties zijn van promovendus filosofie Selby van Holthe. Zij breekt een lans voor schoonheid. Voor het woord en voor het streven. ‘Schoonheid is als gezondheid, lastig te definiëren maar als het ontbreekt mis je het direct.’ 

Afkomstig uit de zorg - ze was directeur van een dermatologisch centrum - is Van Holthe weer gaan studeren, een master filosofie van het wetenschapsgebied godsdienst. ‘Een interessante ervaring om weer helemaal niks te weten’. Momenteel schrijft zij aan de Nijmeegse Radbouduniversiteit haar proefschrift over het werk van de Duitse dichter en filosoof Friedrich Hölderlin. ‘Mijn onderzoek gaat over de vraag welke rol schoonheid in Hölderlins poëtologie speelt. Bij Hölderlin lijkt schoonheid te fungeren als een Mittelbegriff, dus als een tussenbegrip dat niet alleen ons denken verbindt met onze zintuiglijkheid, maar ook met onze omgeving. Schoonheid kun je zien als een doorkijkje: als je iets heel mooi vindt, ervaar je dat iets groter is dan jijzelf. Het tilt je als het ware tijdelijk boven je eigen sores uit en even val je samen met dat wat je zo mooi vindt.’ 

Schoonheid van bezit
Een inspirerend ontmoeting in het café leidde haar naast haar academische studie naar de schoonheid in de gebouwde omgeving. Meer in het bijzonder de praktijk van de Nijmeegse woningcorporatie Talis. 

‘Het gesprek was met voorzitter van de Raad van Bestuur Ronald Leushuis van Talis. We raakten aan de praat over schoonheid en hij vroeg mij uit te zoeken wat schoonheid kan betekenen voor zijn organisatie en voor de huurders. Talis heeft als uitdrukkelijk doel Schoonheid van bezit geformuleerd. Maar wat wil dat eigenlijk zeggen? 

‘Het gebruik van het woord alleen al is opmerkelijk. Schoonheid komt haast niet meer voor in beleidsdocumenten. Waarom is dat? De wethouders, ambtenaren en beleidsmedewerkers die ik heb gesproken zien schoonheid als subjectief. Het berust op emoties. En altijd is er de vrees dat iets moois tegelijk iets duurs is.’
‘Schoonheid onttrekt zich aan definitie. Het is waar dat het altijd een wat vaag begrip zal blijven, net als liefde, gezondheid of misschien zelfs god. Maar je kunt schoonheid wel beschrijven in termen van wat het bij ons teweeg brengt. Hoe het ons affecteert. Een van de affecten van schoonheid is gemeenschapszin.’ 
In haar analyse van Talis’ doelstelling Schoonheid van bezit leidt Van Holthe de medewerkers van Talis via de filosofen Immanuel Kant en Peter Sloterdijk vaardig door het doolhof van opvattingen en vooroordelen naar een hanteerbaar concept van schoonheid.

Schoonheid is niet alleen een kwestie van smaak en het is ook niet hetzelfde als kunst. Waar de kunst kan ontwrichten en smaak per definitie verschilt, geeft schoonheid ruimte. 'Het is een verbindingszone tussen werelden', zegt Van Holthe.

Sfeer van schoonheid
‘Iets mooi vinden is weliswaar subjectief’, zegt Van Holthe, ‘maar hoe we mooi vinden en welk effect dit heeft is voor iedereen hetzelfde. We delen bij een schoonheidservaring hetzelfde prettige gevoel en we richten dit gevoel ook op onze medemens. Daarin schuilt de gemeenschapszin.’
‘Schoonheid zo omschreven is een kwaliteit die je samen kan creëren. Schoonheid van bezit zou dan iets zijn wat je samen kunt genereren. Een sfeer van harmonie en verbondenheid scheppen waarin huurders graag willen wonen. We leven graag in sferen die mooi zijn omdat we ons daarin veilig en thuis voelen. Dat kan een wijk zijn, een land of zelfs de aarde. De sfeer biedt ons bescherming. Sinds de globalisering staan we met onze kop in de buitenwereld, zegt Peter Sloterdijk. ‘De wereldburger loopt daar kosmologische verkoudheden op. En dus zoeken we protectie.’

Veerkracht
Ook dicht bij huis in de wijk of stad staan we soms vol in de wind, economisch, sociaal of cultureel. Het vraagt om een actieve houding van bewoners en beheerders om veranderingen aan te kunnen en om samen schoonheid te genereren. Dat zette Van Holthe ertoe aan om na haar analyse van schoonheid ook een andere, veel populairdere term overigens, te ontleden: veerkracht. ‘De ecologie leert ons dat een veerkrachtig systeem onverwachte gebeurtenissen kan absorberen. Voor de mens kun je dat tot op zekere hoogte vertalen naar sociale sfeer. Een veilige en uitdagende omgeving biedt mensen steun en de kracht om zich open te stellen voor het onverwachte in plaats van louter vast te houden aan wat er is. Een divers systeem is veerkrachtiger dan een homogeen systeem.’

‘De vraag is wel in hoeverre je je als overheid of als woningcorporatie moet bemoeien met de veerkracht van mensen. Misschien is veerkracht iets wat thuishoort in de privésfeer en moet je als woningcorporatie vooral een laissez-faire houding hebben. Toch kun je er wel voor zorgen dat de voorwaarden voor het ontstaan van veerkracht goed zijn, denk bijvoorbeeld aan heterogeniteit in de wijk.’

‘Veerkracht moet je lekker laten springen’, zegt Van Holthe. ‘Niet te veel willen beheersen. Net zo is de term ‘bezit’ in de doelstelling Schoonheid van bezit een te nauwe schoen. Voor schoonheid gaat het immers om meer dan de gebouwen alleen, het gaat om het landschap, de omgeving, de wijk, de mensen. Schoonheid is het cement tussen dit alles. We moeten er over blijven praten.’


Marijke Bovens | april | 2023 
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief

Nieuwe Publicaties

Onderstaande publicaties zijn zolang de voorraad strekt, tegen verzendkosten te bestellen bij de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit: info@ruimtelijkekwaliteit.nl

  • Jaarverslag over 2022Jaarverslag over 2022

    In 2022 groeide de formatie van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en werden er tal van initiatieven genomen en activiteiten ontplooid. Financieel waren er de nodige tegenvallers.

    lees verder

  • Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige WoningbouwRuimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige Woningbouw

    Meer goede woningen op de korte termijn én blijvende ruimtelijke kwaliteit met elkaar verenigen is het doel van het traject Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige Woningbouw

    lees verder

  • Duurzame StadsgezichtenDuurzame Stadsgezichten

    De huizen in beschermde stadsgezichten worden ook verduurzaamd. Hoe is dat mogelijk zonder afbreuk te doen aan de ruimtelijke kwaliteit en de erfgoedwaarde?

    lees verder

Federatie Ruimtelijke Kwaliteit