bij nader inzienBeeldkwaliteitsplan als toetsingskader?

Nieuwbouw bij het Máximapark, Utrecht Leidsche Rijn

Het is bekend dat de gemeente Utrecht zorgvuldig stuurt op de (beeld-)kwaliteit van de bebouwing. De Utrechtse welstandsnota (nog geschreven door voormalig rijksbouwmeester Wytze Patijn) vraagt zelfs om een ‘oogstrelende’ stad. Dat poëtische criterium is uitdrukkelijk opgenomen als maatstaf voor de welstandsbeoordeling in de nota De Schoonheid van Utrecht.

Bij nieuwe gebiedsontwikkelingen wordt in Utrecht, net als in nagenoeg alle andere gemeenten van ons land, gebruik gemaakt van een beeldkwaliteitsplan, met kwaliteitskaders die niet (zoals de welstandscriteria) gericht zijn op beheer en verandering in de bestaande context, maar juist op ontwikkeling en (beeld-)kwaliteit in een nieuwe context.

Máximapark

Zo’n ontwikkelingsgebied is Villapark Park Zuid bij het Máximapark in de Vinexwijk Leidsche Rijn. De nieuwe eigenaar van een fraai perceel wil daar een wit gepleisterde villa bouwen. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Ook voor de omgeving van het Máximapark zijn in een beeldkwaliteitsplan zogenaamde Beeldregieregels opgenomen. Daarbij is het uitgangspunt “...dat het hoofdmateriaal bestaat uit een handvorm baksteen die bij voorkeur een warm kleurpalet heeft van oranjerood tot paarsbruin en dat wit gestucte gevels slechts beperkt zijn toegestaan”.
De welstandscommissie van Utrecht sloot zich aan bij het standpunt van de supervisor dat een tweede witte woning aan de parkrand niet in overeenstemming is met de beeldregieregels. Die regieregels zijn van een latere datum dan de welstandsnota en zijn daarom voor de welstandscommissie leidend, aldus het welstandsadvies.
In de beroepszaak bij de rechtbank gaf de rechter de gemeente gelijk: de regels zijn goed gevolgd en de conclusie dat handvorm baksteen in een warm kleurpalet hier had moeten worden toegepast, sluit aan bij de beeldregieregels. Maar de rechtbank heeft één cruciaal aspect over het hoofd gezien.

Niet door raad vastgesteld

De Afdeling Bestuursrecht van de Raad van State stelde in hoger beroep vast dat de beeldregieregels van het Máximapark helemaal niet door de gemeenteraad zijn vastgesteld. De Woningwet en de Wabo eisen dat de beleidsregels die de welstandscommissie als criteria hanteert door de gemeenteraad moeten zijn vastgesteld. En omdat dat hier niet gebeurd is, mocht de welstandscommissie die criteria dus niet hanteren. Het college was daarom onzorgvuldig, toen het de afwijzing van de vergunning op het welstandsadvies baseerde. Er moet een nieuw besluit genomen worden.
Bijzonder is wel dat er in de tussentijd een onherroepelijke omgevingsvergunning is verleend voor een woning met een grijskleurige baksteen. Volgens de Afdeling is het goed mogelijk dat het college alsnog besluit dat een wit gepleisterde gevel op grond van de juiste criteria is toegestaan, zodat de bewoner zijn gevel alsnog kan pleisteren. Ook is het mogelijk om in een aparte procedure een schadevergoeding te eisen.

De uitspraak bevestigt het grote belang van raadsbesluiten over beeldkwaliteitsplannen. Zeker in het licht van de Omgevingswet, wanneer de welstandsnota’s van rechtswege onderdeel worden van het omgevingsplan, is het nodig dat de raad alsnog alle beeldregieregels als welstandsvereiste vaststelt, zodat ze ook onder de Omgevingswet hun relevantie behouden.

Uitspraak Raad van State 29 maart 2023, ECLI:NL:RVS:2023:1247

Flip ten Cate | april | 2023 
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief