Landschapsarchitecte Lieke Jildou de Jong ‘Dat magisch landschap wil ik weer gezond maken’

Zij is een van de winnaars van de Archiprix 2022 met haar afstudeerproject Zoetwater Erven. Inmiddels heeft landschapsarchitecte Lieke Jildou de Jong haar eigen bureau in Amsterdam en Groningen, want aan het landschap daar heeft zij haar hart verpand: ‘Die zee van ruimte’. Alleen, is dat landschap echt zo mooi? Haar kennis van bodem en water schuurt met haar waarneming.      

Een beeld uit ‘Zoetwater Erven op zilte zeebodem’, waarin De Jong het systeem van het landschap ontrafelt en activeert voor een natuurlijker toekomst.

‘Het is fascinerend hoe snel de architecten zich nu moeten gaan verhouden tot de natuur. Ik herinner me nog goed het pleidooi zeven jaar geleden van Maaike van Stiphout [landschapsarchitecte] voor implementatie van biodiversiteit in stedenbouw. Zij was nog een roepende in de woestijn. Haar denkwijze sloot sterk aan bij mijn praktijk. Ik gaf toen les in biomimicry aan de kunstacademie. Het leren van de technieken van de natuur.  
‘Gelukkig is er langzamerhand meer aandacht voor de lange termijn, voor het bouwen in relatie met de omgeving. Landschapsarchitectuur krijgt ook een betere plek bij de planvorming, aan het begin van het proces. Dat is goed. De tuin inrichten helemaal aan het eind, nee, dat wil ik niet.’      

‘Toen ik landschapsarchitectuur ging studeren aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam kon ik nog geen boom planten. Vurenhout kende ik nog net. De toolbox van landschapsarchitectuur moest ik nog ontdekken, maar ik was wel getraind in strategisch denken met mijn achtergrond van de kunstacademie. Ik heb product design gestudeerd aan de HKU. Daar leerde ik bevragen. Trendwatchen was er een vak. Waarom ben ik eigenlijk een product aan het maken? Wat hebben we echt nodig? Via bio-afbreekbare producten kwam ik ertoe om zo’n beetje alles te bevragen. Met die houding ben ik op de bouwkunstacademie begonnen: wat is een plant, een wortel, een stengel?      

Kleine ingrepen
Na vier jaar studie en werk - ‘een crashcourse in het vakgebied bij bureau en bestuur’ - rondde zij de academie af met het prachtige afstudeerproject ‘Zoetwater Erven op zilte zeebodem’, waarin zij het systeem van het landschap ontrafelt en activeert voor een natuurlijker toekomst.

Met het ontwerpprincipe van de Hollandse Waterlinie in gedachten pleegt De Jong een reeks kleine ingrepen in het Groningse productielandschap, met veel effect. In haar project stelt zij voor nieuwe boerenerven in te richten, maar niet voor bewoning of landbouwproductie maar om verzilting en verdroging tegen te gaan en biodiversiteit in het landschap terug te brengen.  
De zogenaamde Zoetwater Erven fungeren bovengronds als een kraamkamer voor insecten – de natuurlijke plaagdierbestrijders – flora en fauna. Door de erfbeplanting oogt het nieuwe erf als een historisch erf, alleen omsingelen de planten geen woning maar een waterput, die overtollig regenwater uit de polder opvangt en infiltreert. Samen vormen de erven een zoetwaterlens dat tegendruk geeft aan de verzilte ondergrond van de voormalige zeebodem.   Sommige erven verwelkomen bezoekers, die de waterstromen kunnen volgen lopend over paden en langs kunstwerken gemaakt uit lokaal gewonnen en gebakken klei. Het geheel is sensitief vormgegeven, de prachtige luchten in het Noorden weerspiegelend.      

Haar afstudeerwerk is veel geroemd. Zij was een van de winnaars van de Archiprix 2022. Het leverde haar ook een beurs op vanuit het Programma Talentontwikkeling Stimuleringsfonds. Met die financiële stimulans kan zij nu haar eigen weg zoeken. Inmiddels heeft zij een eigen bureau: Landscape Collected.      

Wat vind jij ruimtelijke kwaliteit?  
Haar antwoord komt direct en beslist: het Groninger landschap. ‘Het Hogeland, die zee aan ruimte. Ik heb het leren kennen door mijn afstudeerproject, zelf kom ik uit het Gronings veengebied, Woudbloem. Compleet anders qua landschap, mensen en cultuur. Maar Het Hogeland is zo magisch, ik woon er nu zelf ook. Eerst ervaar je het als bezoeker, dan ga je het lezen vanuit de cultuurhistorie, bepaalde patronen ga je begrijpen. Vervolgens verwerk je je eigen kennis erin. Dan zie je ook de problemen. De beschadigingen in de biodiversiteit en door de ontwatering. Opeens kantelt het landschap: is het eigenlijk wel zo mooi? Je kennis schuurt met je waarneming.’      

‘Mijn droom is om het landschap in het noorden van Groningen te herstellen, gezond te maken zonder afbreuk te doen aan cultuurhistorie. Het is een heel bijzonder, stokoud landschap, je kunt heel goed zien hoe het ontstaan is. De wierden met eromheen de kreken, de subtiele glooiingen van oever- en kwelderwallen. Dan de polderdijkjes, de slaperdijk en de zeedijken met dorpen. De hele sequentie van landaanwinning. Ook de verkaveling hoort bij het landschap, het eigenaarschap van de boeren, de positie van de boerderijen.   Hoe snel is het landschap voor lange tijd beschadigd als je de grote lijnen doorsnijdt - als je daar geen oog voor hebt. Maar er is een spanningsveld, want er moeten natuurlijk dingen veranderen. Je kunt het landschap niet conserveren, maar je kunt het wel toekomstbestendig maken.'


      Het afgelopen jaar heeft Lieke Jildou de Jong meegewerkt aan het onderzoeksproject De Eeuwige Bron in de Sallandse Heuvelrug, waarin het vraagstuk van de grondwatervoorziening is bestudeerd. Zij introduceerde de seizoenswaterwinning (zie afbeelding). Op dit moment bekijkt Vitens of de aanpassing in de praktijk gemaakt kan worden.   

Volgens het kabinet zijn bodem en water nu leidend. Is dat een grote stap vooruit?  
‘Ja dat denk ik wel, als het maar niet vervalt tot greenwashing. Net als vijftien jaar geleden duurzaamheid dat plusje was.
Om het systeem van bodem en water te doorgronden is veel meer samenwerking nodig met geohydrologen, ecologen, kenners van microfauna en cultuurhistorici. Ook de boeren zijn superbelangrijk. Zij beschikken over zoveel kennis van het landschap. Nu zetten zij die in voor een bepaald gewas, maar zij kunnen de kennis ook op andere doelen richten, bijvoorbeeld wat is goed voor de bodem zelf. Laten we eerst voor de microfauna zorgen.      

Hoe laat je condities vrij?  
'Het belangrijkste is dat we de bodem voeden ten behoeve van de bodem zelf en niet voor de mens. Natuur heeft een bufferzone nodig, een robuuste structuur die zo’n landschap weerbaarder maakt. De intrinsieke waarde van de bodem en de natuur is zo complex, veel gaat buiten onze kennis om. Laten we niet alles per direct een functie geven.' ‘Net als in de steden zou je plekken vrij moeten houden, leeg laten staan. Als buffergebied, als ruimte waar niets gepland is. Maar waar wel veel gebeurt.’      

Als gastdocent aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst wijst zij haar studenten ook op het aanbod-schept-vraagmechanisme. ‘Met het gas kwamen de gaskachels. Juist die condities kun je veranderen. Je kunt ook ontwerpen voor de natuur in plaats van uitsluitend ten behoeve van de mens. Als consument hou je dingen in stand. De hele industrie achter wat je eet en wat je koopt. Investeringen van twintig jaar of langer kun je niet zomaar omdraaien – kijk maar naar de problemen voor de boeren. Dus je moet op kleinere schaal de regels en de condities onderzoeken. Creëer nieuwe standaarden. Vandaaruit schep je nieuwe mogelijkheden.     
 


De akker in Groningen waar De Jong een bouwplan voor maakt.

Dat is ook wat zij zelf doet in haar praktijk: eerst doorgronden dan een ontwerp maken. ‘In Groningen heb ik een akker, waar ik de rol van de bodem in relatie met landbouw, voedsel en landschap verder onderzoek en verbeeld. Samen met boeren en wetenschappers. Ik onderzoek de bouwstenen van het landschap die ik vervolgens gebruik om het landschap weer op te bouwen.’

Alle geplaatste afbeeldingen gemaakt door Lieke Jildou de Jong


Marijke Bovens | december | 2022
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief  

Nieuwe Publicaties

Onderstaande publicaties zijn zolang de voorraad strekt, tegen verzendkosten te bestellen bij de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit: info@ruimtelijkekwaliteit.nl

  • Jaarverslag over 2022Jaarverslag over 2022

    In 2022 groeide de formatie van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en werden er tal van initiatieven genomen en activiteiten ontplooid. Financieel waren er de nodige tegenvallers.

    lees verder

  • Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige WoningbouwRuimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige Woningbouw

    Meer goede woningen op de korte termijn én blijvende ruimtelijke kwaliteit met elkaar verenigen is het doel van het traject Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige Woningbouw

    lees verder

  • Duurzame StadsgezichtenDuurzame Stadsgezichten

    De huizen in beschermde stadsgezichten worden ook verduurzaamd. Hoe is dat mogelijk zonder afbreuk te doen aan de ruimtelijke kwaliteit en de erfgoedwaarde?

    lees verder

Federatie Ruimtelijke Kwaliteit