New European Bauhaus: 'We weten niet precies wat hier van komt'

Het New European Bauhaus krijgt meer contour. Net als het nauwverwante initiatief tot een meer geprononceerde Baukultur in de Europese landen. Wat opvalt is de geringe presence van Nederland. Al maakt Reinier de Graaf (OMA) wat goed.  

Ruim een jaar geleden presenteerde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, haar initiatief: een Nieuw Europees Bauhaus, een interdisciplinaire en grotendeels virtuele ontmoetingsplaats waar op het raakvlak van kunst, cultuur, wetenschap en praktijk gewerkt wordt aan een mooiere, duurzamere en inclusievere dagelijkse omgeving voor alle Europeanen. Het NEB moet de Green Deal een culturele en creatieve dimensie geven.  

Obstakels
Een jaar na de lancering van de NEB zijn de contouren zichtbaar. Op de conferentie Building Europe, vorige maand in Graz en Maribor, georganiseerd door Oostenrijk en huidig EU-voorzitter Slovenië, schetste Ruth Reichstein, coördinator van het NEB, de actuele stand van zaken. Zo’n driehonderd non-profitorganisaties uit heel Europa hebben zich aangesloten bij het initiatief. Een rondetafelgroep bestaande uit achttien experts uit diverse Europese landen is geformeerd. Binnen een Lab-constructie, een soort denk-doetank, werkt men aan de ontwikkeling van criteria om NEB-projecten te onderscheiden. Een soort van label, inclusief criteria. Ook is er een inventarisatie gaande van obstakels in wet- en regelgeving op EU-niveau tot en met lokaal niveau, die experimentelere projecten en doelen belemmeren. Bedoeling is dat het geld en de aandacht niet uitsluitende naar grote transformaties gaan, maar juist ook naar start-ups, educatieprojecten en burgerinitiatieven.

Voor dit alles is 85 miljoen euro beschikbaar voor het jaar 2021-2022, afkomstig uit Europese fondsen LIFE, Horizon en het Europese Regionale Ontwikkelingsfonds.  

Prijzen
Na een oproep eerder dit jaar zijn er meer dan 2000 inzendingen binnen gekomen voor de eerste awards die het NEB uitreikt. Uit die inzendingen kozen abonnees op de nieuwsbrief van NEB zestig projecten. Vervolgens wees een panel van tachtig partners twintig winnaars aan. Waarvan tien in de categorie Rising Stars (jonger dan 30 jaar). Opvallend veel finalisten zijn afkomstig uit Spanje en Italië. Slechts een enkele inzending komt uit NW-Europa. Geen een uit Nederland. Half september zijn de prijzen uitgereikt.

De volgende fase in het Europese Bauhausproject is het opzetten van vijf pilots, die nieuwe mooie, duurzame en inclusieve projecten vormgeven.   Een blik op de driehonderd partners die op de website van het NEB vermeld staan, levert elf partners uit Nederland op. Naast het College van Rijksadviseurs, De Vereniging Deltametropool, Dutch Design Foundation en het Beeld- en Geluidmuseum, vooral (kennisorganisaties gelinkt aan) universiteiten en hogescholen.  

Scheiding schoonheid en staat
Op de conferentie in Graz gaf Reinier de Graaf een keynote speech over architectuur en de toekomst van Europa. Waar ligt de macht in Europa? Niet ongeestig plaatste De Graaf het centrum van de Europese macht niet langs een Mall met indrukwekkende gebouwen, maar op een weliswaar grote maar lege verkeersrotonde: het Robert Schumanplein in Brussel.

In het debat reageerde hij scherp op de nadruk die Ruth Reichstein, de kwartiermaker van NEB, in haar speech had gelegd op het belang van schoonheid bij het laten landen van de Green Deal in het dagelijks leven. ‘Ik ben een groot voorstander van de scheiding tussen kerk en staat en ook cultuur en politiek moeten tot op zekere hoogte gescheiden blijven. Zeker als er een beroep gedaan wordt op schoonheid.’ Populisten en niet-democratische regimes zijn dol op cultuur en schoonheid, zet De Graaf de discussie op scherp. Niet alleen in het verleden (de rol van design voor het Nazi-regime) maar ook nu. Trump bijvoorbeeld gebruikt vergelijkbare gemeenplaatsen over schoonheid, zoals ik nu hoor in de context van het NEB.’

De Graaf wijst erop dat het oorspronkelijke Bauhaus een school was, waar schoonheid geproduceerd werd. Gemaakt dus. In de huidige opzet proeft De Graaf te veel een drang tot controleren, tot voorschrijven. Het zou een goede zaak zijn, zegt hij, als Europa een grote internationale school zou starten waar mensen vrij van restricties kunnen studeren en creëren. Reichstein verdedigt de keus voor het huidig NEB met een verwijzing naar de open opzet: ‘We weten niet precies wat hier van komt. We nemen een risico.’ De eerste twintig projecten die in september gehonoreerd zijn zijn allemaal kleinschalig zijn. Dat is de geest van NEB, ruimte voor experimenten, aldus Reichstein.  

Davos criteria
Het eigenlijke onderwerp van de conferentie in Graz was de Open Method of Coördination (OMC) Group on High-Quality Architecture and Built Environment for Everyone. Met deze mondvol wordt een werkgroep aangeduid, die aanbevelingen doet voor de ontwikkeling van een Europese Architectuur en Bouwcultuur. In nauw verband met New European Bauhaus (NEB).

Lid zijn 39 deskundigen, benoemd door 23 lidstaten plus Noorwegen en Zwitserland. Hun strategie en ideeën zijn gebundeld in het vorige maand verschenen Towards a shared culture of architecture. De werkgroep levert concrete definities van hoogstaande architectuur en gebouwde omgeving, gebaseerd op de Davos Baukultur Quality System, inclusief gedetailleerde criteria ter toetsing en gedachten hoe deze criteria tot voorwaarden van financiering te maken.  

Online platform Bauhaus-prijzen 2021
Conferentie Building Europe - Graz
EU-werkgroep rapport Towards a shared culture of Architecture

Marijke Bovens | november | 2021
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief