Federatie 90 jaarKant en klaar en toch lokaal


Volkswoningbouw, Bellamybuurt, Amsterdam

In 2021 bestaat de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit 90 jaar. Opgericht in 1931 door mr. Dirk Hudig als ‘Federatie van organisaties werkzaam in het belang van de schoonheid van stad en land’. In 2021 besteden we in elke editie van de nieuwsbrief aandacht aan een episode uit deze geschiedenis. Ditmaal de immer actuele standaardisatie.


Energietransitie als motor voor het debat over ruimtelijke kwaliteit is niet nieuw, zo bleek uit de vorige bijdrage. Veertig jaar geleden, in 1981, zag Wijbrand Havik in de energietransitie een kans om een nieuw Bauhaus (architectuur) en een nieuwe CIAM (stedenbouw) in gang te zetten. Een even actueel debat gaat over standaardisatie en fabrieksmatige bouw van woningen. Woningcorporaties en projectontwikkelaars zijn ervan overtuigd dat een hoge bouwkwaliteit tegen lagere kosten mogelijk is, door aan de productiekant de bouw te standaardiseren. Kant en klare elementen hoeven op de bouwplaats slechts geassembleerd te worden: het bouwtempo kan omhoog met minder faalkosten. 

Is dit een olifant in de porseleinkast van de ruimtelijke kwaliteit? Het is een schok om te ontdekken dat de woningcorporaties liever geen opdrachtgever meer willen zijn in de bouwcultuur, maar slechts afnemer van kwalitatief aanvaardbare producten tegen een zo laag mogelijke prijs. De ongelooflijk rijke architectuurgeschiedenis van de volkswoningbouw vult vele boekenplanken. Wordt daar niets meer aan toegevoegd?  

Volkswoningbouw in de fabriek van Jan Snel, nu Daiwa House

Standaardisatie en fabrieksmatige bouw zijn helemaal niet nieuw. Onlangs maakte architect Harvey Otten op zijn website anderetijdenarchitectuur.com een uitstekend overzicht van fabrieksmatige woningproductie. Al in 1908 werden er houten bouwpakketten verkocht waarmee een huis kon worden gebouwd – in Amerika uiteraard.

Wie de woningfabriek nu ‘innovatief’ noemt kent zijn geschiedenis niet. In de jaren zestig werd tot 15% van de bouwproductie gerealiseerd in systeembouw. En een nog groter aandeel daarvan in herhalingsplannen, niet aangepast aan de specifieke eigenaardigheden van de lokale context.

Nooit gehonoreerd
Het Bouwfonds Nederlandsche Gemeenten bijvoorbeeld bouwde zulke cataloguswoningen. De BNG wendde zich tot de toenmalige Federatie Welstandstoezicht met de vraag of hun standaardwoningen voldeden aan redelijke eisen van welstand. Met een instemming van de federatie hoopten ze de lokale welstandsadvisering overbodig te maken. Zulke verzoeken om nationale instemming zijn in de archieven van de federatie vaker terug te vinden. Ze zijn nooit gehonoreerd. Het besef dat een bouwwerk een bijdrage moet leveren aan de specifieke ruimtelijke kwaliteit van een gebied is gegroeid. Erfgoed en omgevingskwaliteit zijn niet te negeren randvoorwaarden bij het realiseren van een gebouw.  

Standaardwoningen uit de Bouwfondscatalogus, jaren vijftig

Standaardisatie en fabrieksmatige productie zijn echter het onvermijdelijke antwoord van de markt op de sterk gestegen bouwkosten. Bouwend Nederland (aannemers), Aedes (corporaties) en Neprom (ontwikkelaars) zijn daarin ondubbelzinnig. Harvey Otten wijst erop dat veel systeembouw de afgelopen decennia ook weer is afgebroken, omdat de technische kwaliteit of de woonkwaliteit niet meer voldoet. Deze tijd vraagt om duurzaamheid – dus om bouwwerken die niet al na vijftien jaar worden gesloopt, maar levenslang meegaan. En om ontwerpen die de omgeving verrijken.

Digitalisering, technische innovatie en verbeterde logistiek maken nu standaardisatie mogelijk zonder verschraling van de ontwerpkwaliteit. De échte uitdaging van de fabrieksmatige producenten is niet om nationale goedkeuring te krijgen voor herhalingsplannen, maar om via fabrieksmatige productie toch maatwerk te leveren dat voldoet aan de lokale eisen voor een goede omgevingskwaliteit.


Flip ten Cate | juli | 2021
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: https://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief                         

Nieuwe Publicaties

Onderstaande publicaties zijn zolang de voorraad strekt, tegen verzendkosten te bestellen bij de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit: info@ruimtelijkekwaliteit.nl

  • Jaarverslag over 2022Jaarverslag over 2022

    In 2022 groeide de formatie van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en werden er tal van initiatieven genomen en activiteiten ontplooid. Financieel waren er de nodige tegenvallers.

    lees verder

  • Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige WoningbouwRuimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige Woningbouw

    Meer goede woningen op de korte termijn én blijvende ruimtelijke kwaliteit met elkaar verenigen is het doel van het traject Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige Woningbouw

    lees verder

  • Duurzame StadsgezichtenDuurzame Stadsgezichten

    De huizen in beschermde stadsgezichten worden ook verduurzaamd. Hoe is dat mogelijk zonder afbreuk te doen aan de ruimtelijke kwaliteit en de erfgoedwaarde?

    lees verder

Federatie Ruimtelijke Kwaliteit