Nederlandse toestanden

Twintig jaar Open Oproep heeft in Vlaanderen in een bouwcultuur geresulteerd, waar ‘wij’ jaloers op kunnen zijn. 


Op 8 november 2019 is het Antwerpse Provinciehuis officieel geopend. Het ontwerp is in 2011 via de Open Oproep  gegund aan Xaveer De Geyter Architecten. (Foto Stijn Bollaert)  

Terwijl in Nederland nog de ‘Belgische toestanden’ synoniem waren voor rommeligheid, gebrek aan regie en rechtuit lelijkheid, nam de Vlaamse Bouwmeester in 1999 een initiatief dat is uitgegroeid tot een bouwpraktijk voor publieke gebouwen. Twintig jaar later beschrijft de Nederlandse architectenwereld de aanbestedingspraktijk van zijn overheid en semi-publieke bedrijven als geobsedeerd door kosten, beperkt in ambitie en saai door het spelen op zeker van de opdrachtgever. Heeft het team van de Vlaamse Bouwmeester de Vlaamse publieke bouwheren en -dames langs avontuurlijker paden en bestemmingen geleid?   

Wie deze vraag wil beantwoorden, bezoeke de tentoonstelling ‘Open Oproep: 20 jaar architectuur in publieke opdracht’. Het is een overzicht en analyse ineen van de meer dan 650 projecten die sinds 1999 geïnitieerd zijn onder de hoede van het Team Bouwmeester. De projecten variëren enorm in aard en omvang. De kazerne in Mechelen, het Theaterplein in Antwerpen en ook het Provinciehuis van die stad, zijn enkele markante ontwerpen. Net als het Havenhuis.  

Onderhandeling
Continuïteit en goed opdrachtgeverschap zijn de twee sleutelwoorden in de onderhandelingsprocedure, die de Open Oproep feitelijk is. Het resultaat van de procedure omschrijft het team als: ‘een “mastervisie”, geen uitgewerkt voorontwerp maar een flexibel en intelligent plan dat de publieke opdrachtgever, in onderhandeling met de ontwerper, toelaat zijn maatschappelijke taak ook als bouwheer te vervullen.’  

Elke publieke en semi-publieke opdrachtgever kan een beroep doen op het Team Vlaams Bouwmeester om een ontwerper te vinden voor een opdracht – landschappelijk, stedenbouwkundig, infrastructureel of architectonisch. Het initiatief ligt bij de opdrachtgever.

Tweemaal per jaar lanceert de Vlaams bouwmeester een internationale open oproep. Uit de respons per project selecteert het team in samenspraak met de opdrachtgever een shortlist van circa vijf ontwerpteams. Zij werken vervolgens de opdracht uit en leggen het resultaat op anonieme basis voor aan een jury, waar de Vlaams bouwmeester, de opdrachtgever en een of meer externe deskundigen in zitten. Die jury – of gunningscommissie - fungeert als een workshop. Niet langer anoniem komt een dialoog tot stand tussen ontwerpers, opdrachtgever en Team Bouwmeester.  Idealiter schoolt de Open Oproep de publieke organisaties in de bouwcultuur. Zij verwerven inzicht en weten zich gesteund bij een minder conformistische keuze.   

Schatkamer
Na twintig jaar is de Open Oproep een instituut. Met verworvenheden als continuïteit en een schatkamer vol informatie en reflectie over en op ontwerp, een mer à boire voor de architectuurkritiek en -onderzoek. Maar net als alle instituten is ook dit niet onomstreden. De vinger die de Vlaams bouwmeester in de pap heeft zou te dik zijn en de hand te dwingend. Ook weet iedereen hoe kwetsbaar en vatbaar voor kritiek een jurysysteem van experts is.   

De expositie ‘Open Oproep: 20 jaar architectuur in publieke opdracht’, reist de komende maanden in wisselende samenstelling naar Hasselt, Leuven en Kortrijk en eindigt in het Vlaams Architectuurinstituut in Antwerpen, voorjaar 2021. Info: https://www.vlaamsbouwmeester.be  

Marijke Bovens | december | 2019
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief