EU: stop met bouwen in het groen

 

De Europese Commissie wil dat er in 2050 nagenoeg geen onbebouwd land meer verloren gaat aan infra of bouw. Diverse lidstaten hebben al plannen gesmeed. In Nederland lijkt dit Europees voornemen onbekend.

Versnippering in de Haute-Garonne, Frankrijk | Foto: By Pinpin - Own work, CC BY 2.5,Wikimedia Commons

Het verlies aan open ruimte en de onomkeerbare schade aan ecosystemen als gevolg van verstedelijking en versnippering van het landschap is groot in Europa. De Beneluxlanden spannen de kroon, blijkt uit cijfers van de European Environment Agency.

Nederland, België en Luxemburg behoren tot de meest versnipperde landen van Europa. Luxemburg staat op de eerste plaats met een grondgebied dat voor 93 procent hogelijk versnipperd is. In België geldt dat voor 80 procent, in Nederland voor 67 procent.
De toenemende druk van verstedelijking en infrastructuur wordt in landen als Ierland en Schotland veel minder gevoeld (35 procent).

Ook op platteland
De fragmentatie is het hoogst rondom grote stedelijke centra en belangrijke vervoer-corridors. Maar zorgelijker voor Nederland is dat ook vijftig procent van de spaarzaam bewoonde gebieden onder grote druk staan van versnippering. Dit geldt ook voor Frankrijk.
De cijfers komen uit een rapport dat de European Environment Agency, afgelopen voorjaar publiceerde.

Het bureau heeft nog meer alarmerende cijfers over het verdwijnen van open ruimte en onbebouwd land. Cijfers die gebaseerd zijn op meetsystemen en datasets als CORINE Land Cover en LUCAS (land use and land cover survey). Deze laatste studie is een extrapolatie van de resultaten van de meer dan 270.000 plekken verspreid over het grondgebied (4,5 miljoen km2) van de 28 Europese landen die 750 onderzoekers gezamenlijk onder de loep namen. Een gedetailleerder beeld geeft “The Copernicus Land Monitoring Service”.

Olievlek
Sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw is het totale oppervlak van de Europese steden met 78 procent gestegen, terwijl de bevolking slechts met 33 procent toenam. Urban sprawl, zoals de olievlek van verstedelijking genoemd wordt, gaat vaak gewoon door, terwijl de bevolking krimpt. Jaarlijks verdwijnt een gebied zo groot als Berlijn (1000 km2) aan natuur en landbouwgrond.

In het licht van het enorme verlies aan open ruimte en vruchtbaar land en de onomkeerbare schade aan het ecosysteem door verharding van bodem, besloot de Europese Commissie een doel te stellen: in 2050 moet er een ‘no net land take’ bereikt zijn. Het streven is uiteengezet in de Future Brief ‘No net land take by 2050?’, uit april 2016, Science for Environmental Policy.

In 2020 moet duidelijk zijn welke maatregelen dit doel kunnen bewerkstelligen. Recycling van land en gebouwen is het parool. Daarnaast wordt vooral ingezet op een ruimte-voor-ruimteregeling: compensatie elders voor onbebouwd land dat toch ontwikkeld wordt.

Betonstop
Diverse Europese landen hebben al maatregelen genomen om het gebruik van onbebouwd land te beperken. Frankrijk wil in 2020 de helft minder landbouwgrond onttrekken. Groot-Brittannië en Vlaanderen hebben zich ten doel gesteld 60 procent van de oude industrie (brownfield land) te gebruiken voor stedelijke ontwikkeling.

Er zijn nogal wat van deze bedrijventerreinen. Drie miljoen volgens cijfers van de EEA. Veelal liggen zij binnen stedelijke grenzen met aansluiting op de infrastructuur.

Vlaanderen heeft inmiddels een ‘betonstop’ ingesteld. Vanaf 2040 mag er geen open ruimte meer verloren gaan. Op dit moment verdwijnt er in Vlaanderen 6 ha open ruimte per dag, in 2025 moet dit gereduceerd zijn tot de helft en in 2040 tot nul. De betonstop is geen bouwstop. Er wordt wel degelijk nog gebouwd maar niet meer overal. Er is inmiddels een akkoord bereikt om grondeigenaren te compenseren. Voor honderd procent. De kosten hiervoor worden in de miljarden geschat (2 tot 9 miljard euro).

Tegelijk maakt de Vlaamse regering 5 miljoen euro vrij voor particulieren, bedrijven en lokale overheden die ‘ontharden’: beton, asfalt en andere harde oppervlakten openbreken en vergroenen.
Uit een artikel in De Standaard blijkt dat steden als Sint-Niklaas, Kortrijk en Mechelen inmiddels plannen hebben om woningbouw te bepreken tot binnenstedelijke verdichting en geen verse grond meer te willen aanspreken.

In Nederland lijkt dit specifieke EU-doel nog niet doorgedrongen. Dat wil niet zeggen dat er in Nederland niets gedaan wordt aan het stoppen van verstedelijking. Begin deze maand bevestigde minister Ollongren van Binnenlandse Zaken dat verstedelijking, naast energietransitie en circulaire landbouw, hoog op de agenda staat van het kabinet. Vooruitlopend op de Nationale Omgevingsvisie gaf zij in het kabinetsperspectief aan dat de 75.000 woningen die er voorlopig jaarlijks bijgebouwd moeten worden, op plekken moeten komen die goed bereikbaar zijn over de weg en met OV en binnenstedelijk met de fiets. Maar dat er hier en daar ook ‘in het groen’ gebouwd moet worden, sluit ze niet uit.

Dashboard Verstedelijking
Verdichting is ook een van de speerpunten in het programma van het College van rijksadviseurs. Dinsdag 16 oktober presenteerde rijksadviseur Daan Zandbelt het Dashboard Verstedelijking, ontwikkeld in nauwe samenwerking met bureau Ur- hahn, Rebel en Jorge Gil. Om een beter onderbouwd antwoord te geven op de vraag naar de effecten van woningbouw binnen dan wel buiten de stad, hebben zij drie scenario's uitgewerkt: stedenregio, woonlandschappen en  knooppunten. Aan de hand van de drie modellen en negen thema’s vergelijken zij de maatschappelijke opbrengst van keuzes in samenhang met elkaar.

De onderzoekers gaan vooral in op de effecten die woningbouw heeft op verschillende maatschappelijke thema's, zoals duurzaam ruimtegebruik, bereikbaarheid van werk, CO2-uitstoot en het meelift-effect voor bestaande woningen.

Een van hun conclusies is dat er in weerwil van de stellige overtuiging van projectontwikkelaars, genoeg plancapaciteit is. In ieder geval voor de 250.000 woningen in de Metropool Regio Amsterdam, die zij als casus hebben onderzocht. Er is zelfs een overschot.Interessant is ook hun conclusie waar het gaat om duurzaam ruimtegebruik. Hoewel de ontwikkeling van brown- en greyfields (oude industrie- en bedrijventerreinen) hogere kosten vergt, zijn de opbrengsten en het (eind)saldo van deze investeringen hoger dan in greenfieldplannen.

Hoever Europa komt in het loffelijk streven om vruchtbare grond en open ruimte te sparen, is overigens nog de vraag. In de Futurebrief ‘No net land take by 2050?’ uit 2016, waarin het voornemen uiteengezet wordt, staat al een vraagteken achter het streven. Niet ten onrechte, zo blijkt uit de recente resolutie (maart 2018) over de voortgang van  Het Environment Action Programma tot 2020, waarin het doel van “no net land take” per 2050 ook voorkomt. In de resolutie noemt het Committee on the Environment, Public Health and Food Safety het ‘unlikely that the land take target will be met.’

http://ec.europa.eu/environment/integration/research/newsalert/pdf/no_net_land_take_by_2050_FB14_en.pdf

https://www.eea.europa.eu/highlights/land-recycling-helps-europe

https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/indicators/mobility-and-urbanisation-pressure-on-ecosystems/assessment

https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/actueel/nieuws/2018/10/16/dashboard-verstedelijking

---

Marijke Bovens | oktober | 2018
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit via: http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief