Rotterdamse schaduwstad leeft op

De Hennekijnstraat, expeditiestraat achter de Lijnbaan

Dwars door de binnenstad van Rotterdam loopt een netwerk van expeditiestraten. Nu vaak desolaat en duister, maar er bloeien mooie initiatieven op.

Achter het ruime en lichte Rotterdam van de Wederopbouw, gaat een schaduwstad schuil van besloten hoven en doodse straten. Rondom de Lijnbaan bijvoorbeeld nemen expeditiestraten en -hoven tien procent van de ruimte in beslag. Dat is veel voor buitenruimte, ooit ontworpen voor de bevoorrading van de winkels, die nu vaak veredelde parkeerterreinen zijn met vuilniscontainers, airco’s, opslag en de laatste jaren ook veel fietsen.

Niet bepaald wat Van Traa en Witteveen voor ogen hadden met de revolutionaire stedenbouw van Lijnbaan en omgeving. ‘De architectuur der omliggende bebouwing zal aan de hofzijde aan even hooge eischen van welstand moeten voldoen als aan de winkelstraatzijde’. Die ambitie, uitgesproken in het Stadsplan voor het nieuwe hart van Rotterdam (1946) haalt geen enkele expeditiestraat of –hof, anderzijds zijn deze straten in al hun nuchterheid ook fijn Rotterdams met een eigen no-nonsense karakter en voor wie goed kijkt, typische wederopbouwkwaliteiten.

Oog voor robuuste schoonheid
De druk op de stad neemt toe, zelfs in het ruim opgezette Rotterdam, waar altijd nog plek was. De waardering voor de Wederopbouw groeit ook, zeker in Rotterdam. Bewoners, ondernemers, ontwikkelaars en gemeente krijgen oog voor de robuuste schoonheid van de na-oorlogse periode. Een kleine opsomming van recente projecten getuigt hiervan:

Het Industriegebouw van architect Maaskant in het Laurenskwartier is opgeleefd. Nieuwe, jonge huurders omarmen het gebouw en de expeditiestraten eromheen. Architectenbureau MVRDV (van de Markthal) heeft er zijn intrek genomen. In de expeditiestraat komt een kas met palmen.

Net als de Jonker Lofts dingt Het Industriegebouw mee naar de Rotterdam Architectuurprijs 2017. De Jonker Lofts van Broos de Bruijn Architecten zijn gebouwd in een oude drukkerij aan een gesloten expeditiehof. De ingangen van de nieuwe stadswoningen komen uit op het hof, waarmee de architecten dit nieuw leven hebben ingeblazen.

Doorzetters onder architect/bewoners hebben bijzondere projecten gerealiseerd: in het Boomgaardhof bouwde architect Joost Kühne een ‘zwevend’ woonhuis en ontwerper Pieter Vos woont nu in een oude specerijenfabriek aan het Lombardhof.

Het Baankwartier staat een radicale ontwikkeling te wachten: expeditiestraten in dit buurtje worden overkluisd door grote woontorens. Twee torens zijn er al gepland, de Cooltoren en de Baantoren. Het inwonertal van de buurt zal verdubbelen en de expeditiestraten, zoals het Eerste Blekerhof, worden het leefgebied van de nieuwe bewoners.

Catalogus
Vorig jaar heeft de dienst Stadsontwikkeling Rotterdam nauwgezet de expeditiestraten in kaart gebracht, inclusief functie en eigendom. Er ligt een mooie folder en een gedetailleerde catalogus.

En nu? Die vraag stelde ook stadmaker Marco Stout zich. ‘Het bleef stil na de presentatie’. Stout is gegrepen door de Wederopbouw. Samen met Astrid Karbaat (Gemeente Rotterdam, bureau Monumenten & Cultuurhistorie) heeft hij het Platform Wederopbouw opgericht en als stadmaker blies hij het Hoogkwartier nieuw leven in. Het is mooi, vindt Marco Stout, dat de gemeente veel ruimte laat voor initiatieven uit buurten, maar het draagt een zeker risico in zich. Niet elk initiatief zal per se recht doen aan het bijzondere karakter van de straten en de hoven. Er zit een commerciële spanning op de ruimte.

Rotterdam kiest voor een pragmatische aanpak, beaamt ruimtelijk adviseur van de dienst Stadsontwikkeling Emiel Arends. ‘Als de riolering eruit moet in een hof, haken we aan. Of bij initiatieven van bewoners of ontwikkelaars. Bijvoorbeeld in het Luciahof. Daar zijn drie ontwikkelaars actief, dat is te overzien. Het hof bij De Meent telt wel dertig tot veertig eigenaren. Dat maakt verandering gecompliceerd.’

Hulp met handgeld
Marieke Middendorp is projectmanager Expeditiestraten (valt onder Bureau Binnenstad). Haar taak is om op de plekken ‘waar al energie zit’, zoals het in eigentijds jargon heet, de initiatieven van buurtbewoners, ondernemers en andere gebruikers te ondersteunen. Zij heeft een klein budget tot haar beschikking. Handgeld om planten en bankjes te plaatsen, verlichting te verbeteren en bijeenkomsten te ondersteunen. Dit jaar concentreert zij zich op twee straten in het Hoogkwartier: de hoven rondom het Industriegebouw en de Bredestraathof, waar de garages inmiddels hebben plaats gemaakt voor een sportschool en een kinderdagverblijf.

Een van de plekken in het centrum waarbij ook de achterkant van een groot project wordt meegenomen, is het gebouw Lucia. Aan de voorkant, Stadshuisplein, is het een zegen dat dit verwaarloosde gebouw een gedaanteverandering heeft ondergaan, maar aan de achterkant is hier ook veel winst behaald. De Luciastraat wordt van een typische doodse expeditiestraat een stadse straat met terrassen. Marieke Middendorp: ‘De achterkant is ook voorkant geworden. Dat betekent wel dat de gemeente de openbare ruimte moet aanpakken. Er wordt nu een ontwerpschets gemaakt, waarbij er een rijbaan wordt afgesloten voor het terras. Ook worden er parkeerplaatsen weggehaald.’

Parkeren
Pragmatisch maar ook systematisch is de aanpak middels het verkeersplan voor de binnenstad. De ambitie is om via Park-and-Walkgarages 3500 parkeerplekken te creëren. In ruil daarvoor worden 3000 parkeerplaatsen op straat weggehaald. ‘Tot nu toe hebben we al zo’n 1600 parkeerplekken verwijderd, dat geeft ruimte, zeker ook in de binnenhoven.’

Leegte die dat andere vervoermiddel direct opeist: de fiets. Arends: ‘De expeditiehoven en –straten bieden ruimte voor een fijnmazig fietsnetwerk en fietsparkeerplaatsen. En er is ruimte voor vergroening en speelplaatsen’.

De oostelijke binnenstad van Rotterdam is een van de dertig Wederopbouwgebieden van nationaal belang, een predikaat toegekend door het rijk in het kader van de visie Erfgoed en Ruimte en bedoeld om het specifieke karakter te ondersteunen.

‘Rotterdam’, zegt Stout, ‘is daar aan de ene kant trots op, aan de andere kant wil de stad ook doorontwikkelen en vooral een moderne stad zijn.’ Om de geschiedenis een prominentere plek te geven, in het geheugen van bestuur en bewoners laat hij met het Platform Wederopbouw de waarde en charme van de wederopbouw zien.

‘De waardering voor de naoorlogse periode neemt toe’, zegt Emiel Arends. ‘De jaren vijftig gebouwen in de Wijnhaven hadden makkelijk ten prooi aan sloop kunnen vallen, maar ze staan er nog. Met een hoge woontoren op de schouders dat wel. Ook de expeditiestraten blijven niet onveranderd. ‘Maar het zullen nooit gewone straten worden.’

https://www.rotterdam.nl/wonen-leven/expeditiestraten/
https://www.wederopbouwrotterdam.nl/nl/


Marijke Bovens | december 2017
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:

http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief

Nieuwe Publicaties

Onderstaande publicaties zijn zolang de voorraad strekt, tegen verzendkosten te bestellen bij de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit: info@ruimtelijkekwaliteit.nl

  • Jaarverslag over 2022Jaarverslag over 2022

    In 2022 groeide de formatie van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en werden er tal van initiatieven genomen en activiteiten ontplooid. Financieel waren er de nodige tegenvallers.

    lees verder

  • Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige WoningbouwRuimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige Woningbouw

    Meer goede woningen op de korte termijn én blijvende ruimtelijke kwaliteit met elkaar verenigen is het doel van het traject Ruimtelijke Kwaliteit bij Fabrieksmatige Woningbouw

    lees verder

  • Duurzame StadsgezichtenDuurzame Stadsgezichten

    De huizen in beschermde stadsgezichten worden ook verduurzaamd. Hoe is dat mogelijk zonder afbreuk te doen aan de ruimtelijke kwaliteit en de erfgoedwaarde?

    lees verder

Federatie Ruimtelijke Kwaliteit