ExcessenregelingMisbruikt als vluchtheuvel in de files van welstandsloosheid

Er is nogal wat onduidelijkheid over de excessenregeling. Veel gemeenten maken grote delen van hun grondgebied welstandsloos. Welstandsloos betekent dat je je houdt aan regels: bestemmingsplan, milieuvoorschriften, maar dat je niet toetst op welstandsaspecten, dus niet op de vormgeving van de massa die je volgens het bestemmingsplan mag bouwen en zeker niet op materiaalkeuze en kleuren. Een gemeenteambtenaar die zo’n dossier bekijkt, mág dus niet naar vormgeving en kleurgebruik kijken. Hij mag de aanvrager van de vergunning in principe ook niet wijzen op ‘vormfouten’ die tot een exces kunnen leiden; hij gaat daar gewoon niet over. Maar gemeenten denken met een excessenregeling toch een vinger in de pap te moeten houden. Zo wordt de burger via de voordeur uitgenodigd zijn gang te gaan in welstandsloze gebieden, via de achterdeur staat de gemeente klaar hem te berispen. Een gemeenteraad die zo grootmoedig haar vertrouwen schenkt aan de burger en diens gevoel voor wat mooi en lelijk is, moet dan niet die burger vervolgens dreigen met een excessenregeling.

Hoe verbijsterend de excessenregeling met betrekking tot welstandsloze gebieden werkt, is te lezen in de welstandsnota uit 2013 van de gemeente Weert: het bouwwerk mag niet te hevig contrasteren met wat er in de omgeving staat en het straatbeeld niet verstoren; het bouwwerk mag niet een te grove inbreuk vormen op wat in de omgeving gebruikelijk is. Als dat exces wordt geconstateerd moet volgens de nota de welstandscommissie de overschrijding motiveren ‘gebaseerd op de gebiedsgerichte karakteristieken en algemene welstandscriteria’. Waar bemoei je je mee als gemeente, dat gebied heb je toch welstandsloos verklaard? En waarom wordt een welstandscommissie ingezet om principieel foute procedures recht te breien?

Juridisch is er intussen flink wat rookontwikkeling rond de excessenregeling. Indien een gemeente een omgevingsvergunning afgeeft in een welstandsvrij gebied, kan er dan ná realisatie van het plan toch nog repressief worden opgetreden tegen het voltooide bouwwerk? Is het niet zo dat een burger, die een vergunning krijgt, er vanuit mag gaan dat het vergunde gerealiseerd mag worden? Er zijn juristen die beweren dat de gemeente alleen repressief mag optreden als ze de tekeningen niet heeft gezien, of tenminste niet in detail. Als op basis van de tekeningen al duidelijk was dat er een exces zou worden gebouwd, dan had de ambtenaar moeten waarschuwen dat de plannenmaker zijn gebouw weliswaar mag bouwen, maar dat het daarna op grond van de excessenbepaling meteen weer moet worden afgebroken. De gemeente die de tekening wel heeft gezien, maar niet heeft gewaarschuwd, zou bij de rechter geen poot hebben om op te staan.

Deze juridische uitleg is te gek voor woorden: die ambtenaar mág niet toetsen op welstandsaspecten. Het is te hopen dat zo’n geval zich snel aandient en dat de rechter met deze verstandsverbijstering korte metten maakt.

Welstandsloos is welstandsloos, dat recht heeft de burger van zijn gemeente nu eenmaal gekregen en dan moet je niet achteraf gaan zeuren of iets mooi of lelijk is. Door iets welstandsloos te maken, kies je er als gemeente immers voor geen oordeel te hebben over mooi of lelijk: de burger weet dat zelf het beste. De excessenregeling wordt in het politieke debat misbruikt als ‘vluchtheuvel’ om tegenstanders van welstandsloze gebieden voor te houden dat er altijd nog kan worden opgetreden tegen de spreekwoordelijke paarse kastelen. Juridisch een zeer aanvechtbare vluchtheuvel.

De gemeente Almere maakt gelukkig korte metten met deze absurditeit. Welstandsloos is welstandsloos, dus ook geen excessenregeling. De gemeente Uden staat op hetzelfde standpunt. De excessenregeling is alleen van toepassing op achterstallig onderhoud en op de vergunningvrije onderdelen van bouwwerken. Recht door zee, Almere en Uden. GtC