Stadslabs als inspiratie voor participatie

Bestemmen met burgers; burgerinitiatief GOUDasfalt maakt van grauw industrieterrein een levendige stadsoever

De Omgevingswet is ruimhartig. Participatie moet, maar hoe mag elke overheid zelf bepalen. De praktijk van stadmakers en stadslabs biedt volop inspiratie.

Op de keper beschouwd is de Omgevingswet zelf het summum van participatie op het gebied van participatie. De wet regelt namelijk zo min mogelijk. Er zij participatie, maar hoe mag iedereen die meedoet zelf bepalen. De regering heeft met opzet bijna niets vastgelegd in de wet om te voorkomen dat het een afvinklijstje wordt. De hoop is dat bestuurders, ambtenaren, initiatiefnemers elkaar enthousiasmeren en meenemen in een zoektocht naar telkens andere en per project passende vormen van participatie.

Wat moet
Wat er moet is snel samengevat: Elke initiatiefnemer met een plan waar een omgevingsvergunning voor nodig is, moet zelf zorgen voor draagvlak bij belanghebbenden en betrokkenen. Hoe hij dat doet is aan hem, maar dat er participatie is, vereist de wet. Gemeenteraad of Provinciale Staten zien toe op de kwaliteit van die participatie.

Gemeenten en andere overheden moeten bij elke visie, programma en omgevingsplan aangeven hoe zij burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en medeoverheden bij de voorbereiding van het plan hebben betrokken. Zo vroeg mogelijk en het liefst in een vorm van co-creatie.

Stadmakers
In het kader van de Crisis- en Herstelwet zijn gemeenten op zoek naar manieren om aan de participatie-opdracht te voldoen. Ook andere gemeenten organiseren bijvoorbeeld al raadspanels, ontwerpateliers, stadsgesprekken, discussiefora, enquêtes en internetconsultaties.
Maar in de steden en dorpen gebeurt ook veel op initiatief van burgers, waar gemeenten hun voordeel mee kunnen doen.
De praktijk van stadmakers bloeit. Het zijn samenwerkingsverbanden die creatieve oplossingen bedenken voor ruimtelijke en sociaal maatschappelijke kwesties.

Infrastructuur
Het Stimuleringsfonds voor de Creatieve Industrie ondersteunt deze initiatieven, in deze context stadslabs geheten. Inmiddels heeft het fonds 37 stadslabs een bijdrage toegekend. De derde en meest recente oproep van het fonds (‘Samenwerken aan dorp, stad en land’) leverde 99 inzendingen op. Veertien van hen zijn onlangs geselecteerd.

Het Stimuleringsfonds bouwt zo stelselmatig aan een infrastructuur voor participatie, met initiatieven van Maastricht tot Vlissingen en Weststellingwerf. De volgende oproep zal zich specifiek richten op beleidsthema’s van en aansluiting bij lokale overheden.

Stadsessies
Een snelle blik op die verzameling leert dat er voor gemeenten in de aanloop naar de Omgevingswet wel het een en ander te ‘halen’ is. Van ideeën tot kant en klare platforms, zoals stadslabs die fungeren als intermediair. In Leiden heeft het stadslab zich ontwikkeld tot een ideeënversneller in de stad. Zij organiseren stadsessies waarop ideeën en plannen van Leidenaren worden besproken en in gang gezet. Het stadslab, een initiatief van twee inwoners van Leiden, kan de hulp inroepen van ruim duizend actieve Leidenaren. De afgelopen vijf jaar heeft het lab hiertoe een bestand van stadslaboranten opgebouwd (de Stadsindex) bestaande uit vrijwilligers - studenten, wetenschappers, schilders, architecten, en professionals uit andere vakgebieden. Een fijnmazige infrastructuur.

Stadslab Breda werkt sinds een half jaar met een soortgelijke opzet. Het stadslab is opgericht om Bredanaren plannen te ontlokken voor de stad en hen te assisteren bij de realisatie. Wie door de selectie komt kan gebruik maken van de kennis en diensten van zestig betrokken laboranten. Soms blijft dit beperkt tot een advies: ga eens praten met die en die, andere keren is het wat uitgebreider in de vorm van de organisatie van een workshop of  begeleiding bij het maken van een businesscase.

Samen met burgers
Rotterdam heeft onder andere Stadslab Cool-Zuid, dat alle belanghebbenden, van bewoners tot grote ontwikkelaars, bij elkaar om tafel brengt om gezamenlijk een visie op de toekomst van deze buurt in het centrum van Rotterdam te formuleren.

En in Gouda is het burgerinitiatief GOUDasfalt opgericht dat niet alleen een grimmig industrieterrein verandert in een levendige stadsoever vol evenementen, maar ook met de inwoners een visie op het gebied ontwikkelt. Bestemmen met burgers, heet het. Geen top-down bestemmingsplan maar bottom-up.

Scharreluren
Stadmakers en stadslabs drijven op vrijwilligers: professionele amateurs en beroepsburgers. Kortom, professionals die in eigen stad, dorp of wijk voor niets werken. Veelal zzp-ers of kleine bureaus. Gemeenten waar de labs werken, dragen geregeld een bescheiden bedrag bij voor de organisatiekosten. Financiering via ‘scharreluren’ komt ook voor. Al blijft het in de strikte begrotingssystematiek lastig om uren van ambtenaren structureel toe te schrijven aan deze posten.

Met de Omgevingswet in aantocht loont het voor gemeenten om eens te buurten bij deze stadslabs; zij brengen de wet al in praktijk. Andersom kan de wet - en de verplichtingen van gemeenten - voor de stadslabs openingen bieden voor continuering van hun praktijk.

Marijke Bovens | maart 2017
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:
http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief