22-05-15'Kwaliteit kan je niet bij wet afdwingen'

De Federatie Ruimtelijke Kwaliteit/Mooiwaarts is door de Tweede kamer uitgenodigd om haar opvatting te geven over de manier waarop ruimtelijke kwaliteit in de Omgevingswet is geborgd. Na een korte inleiding van Flip ten Cate, die hieronder te vinden is, volgde er een gesprek met diverse Kamerleden.

Geachte Commissie,

Hartelijke dank voor de uitnodiging om met u van gedachten te wisselen over de Omgevingswet. Ik wil beginnen met onze grote erkentelijkheid uit te spreken voor de manier waarop uw Kamer en de regering serieuze belangstelling hebben getoond voor de opmerkingen van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit en voor de initiatiefgroep Mooiwaarts, waarvan onze Federatie mede-initiatiefnemer is.

Ruimtelijke Kwaliteit raakt alle inwoners van dit land. Het gaat over fundamentele waarden in een mensenleven, het gaat om, zoals uw collega Roos Vermij ooit in een plenair debat zei, “liefde en schoonheid”. Het gaat om veiligheid en geborgenheid, om stimuleren en uitdagen, het gaat over weggaan en thuiskomen, het gaat over ontplooiingskansen en om gezondheid.

Wat is ruimtelijke kwaliteit? Vorige week organiseerden wij het eerste van een reeks Mooiwaarts Café’s, waarin we met adviseurs ruimtelijke kwaliteit bespreken welke cultuuromslag onder onze beroepsgroep nodig is om de Omgevingswet tot een succes te maken. De gerenommeerde stedenbouwkundige Hilde Blank zei het daar mooi: “enkele jaren geleden kon je ruimtelijke kwaliteit nog omschrijven als de uitkomst, het product, van een inspanning waarin rekening gehouden is met gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde. Tegenwoordig moet je het beschrijven als een middel om te samenleving te activeren.”

In Mooiwaarts hebben we gezegd: Omgevingskwaliteit kan je niet afdwingen met regels. Kwaliteit ontstaat in de harten van mensen, en wordt werkeljkheid waar passie, visie, vakmanschap en daadkracht een verbinding aangaan met de omgeving.

De Omgevingswt gaat niet alleen over vertrouwen in decentralisatie en over deregulering, maar vooral ook over integraliteit. Voor wethouders is het niet langer de opdracht om een plan van een investeerder te faciliteren, maar om ervoor te zorgen dat het initiatief een zodanige meerwaarde krijgt dat de particuliere investering een maatschappelijke investering wordt. Het koppelen van belangen dus, uit vele sectoren en van verschillende groepen.

De vraag is nu: wanneer is de maatschappelijke meerwaarde zo groot dat een college van B&W kan besluiten gebruik te maken van de afwegingsruimte uit de wet, en bijvoorbeeld normoverschrijding kan toestaan, of kan afwijken van de bepalingen uit het Omgevingsplan. In onze opinie zou een dergelijk besluit moeten worden gemotiveerd op grond van een advies van onpartijdige, belangeloze adviseurs, in een transparant proces, waarbij het advies gebaseerd is op een democratisch vastgelegde visie op kwaliteit.

Het is de afgelopen maanden vaak gezegd en geschreven: meer afwegingruimte voor het bevoegd gezag betekent een verlies aan rechtszekerheid voor individuele burgers. Dat verlies kan ondervangen worden door openbare, transparante behandeling van de initiatieven en met heldere procedures - in de welstandsadvisering, die ook geen harde normen kent maar beleidsregels met afwegingsruimte, hebben we daar ruime ervaring mee opgedaan. In 2002 zijn eisen met betrekking tot de openbaarheid van de adviesprocedure en de belangeloosheid van de welstandsadviseurs in de Woningwet opgenomen. De Woningwet eist bovendien dat de gemeentelijke bouwverordening nadere randvoorwaarden vastlegt voor de benoeming, werkwijze en wijze van vergaderen van die adviescommissies.

Nu de Omgevingswet noch op wetsniveau, noch op AmvB-nieau dergelijke procedurele randvoorwaarden opneemt (de nota naar aanleiding van het nader verslag is daar ondubbelzinnig over, zowel in antwoord 11.1 als in antwoord op de VVD-fractie (4.7), wordt de deur naar onprofessionele willekeur en vriendjespolitiek in achterkamertjes (de klassieke verwijten aan onzorgvuldige welstandsadvisering) opnieuw wagenwijd geopend.

Een recent onderzoek naar zogenoemde Kwaliteitsteams bevestigt het vermoeden dat het niet vanzelf goed komt met de transparantie en professionaliteit, indien hiervoor geen eisen in wet- of regelgeving worden vastgelegd.

Nog een afsluitende opmerking over de zogenoemde excessenregeling. Het is momenteel verboden om een bestaand bouwwerk in stand te laten dat in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen van welstand (artikel 12 Woningwet). Dat artikel wordt met succes gebruikt om bouwwerken, die door verloedering en verwaarlozing een aantasting vormen van de kwaliteit van de omgeving, met bestuursdwang op te knappen. Die regeling is onomstreden.

Met de overige verplichte welstandsbepalingen is echter ook dit kind in het badwater van de Omgevingswet weggespoeld. In de nota naar aanleiding van het nader verslag wordt geschreven dat het gemeenten vrij staat om in hun Omgevingsplan eigener initiatief alsnog een dergelijk verbod op te nemen. Het maakt echter juridisch nog wel verschil of men bij wet verbiedt dat een ontsierend bouwwerk de omgevingskwaliteit verpest, of dat men dat bij een gemeentelijke verordening elk op eigen wijze regelt. Wij pleiten voor het handhaven van dit verbod op wetsniveau, of tenminste voor het vaststellen van een instructieregel die gemeenten verplicht om een dergelijk verbod in hun Omgevingsplan op te nemen.

Ik dank u zeer voor uw aandacht en voor de gelegenheid die u ons geboden hebt deze overwegingen met u te delen.

Federatie Ruimtelijke Kwaliteit

Flip ten Cate.

Terug naar het overzicht