Een dek is geen dak

Sinds de Raad van State in april 2014 uitsprak dat woonboten en andere drijvende objecten feitelijk bouwwerken zijn, is hogere nationale wetgeving van toepassing. Als gemeenten eisen willen stellen, dan kan dat niet meer via de lokale verordeningen, maar moet het gebeuren in de juiste wettelijke instrumenten: het bestemmingsplan en de welstandsnota. De gemeenten moeten aan de slag.

Onlangs heeft de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit de handreiking “Een dek is geen dak” gepubliceerd om de gemeenten te informeren over de consequenties van die uitspraak. De publicatie, geschreven door architect en woonbootexpert Jasper de Haan, bevat nuttige suggesties en aanwijzingen voor kwaliteitsbeleid op dit terrein.

Diverse vloot

De grote hoeveelheid water is typerend voor Nederland. Zonder rivieren, kanalen, vaarten, grachten, boezems en poldersloten zou ons land ondenkbaar zijn. En minstens zo bepalend zijn de woonschepen langs oevers, kaders en grachten. De ‘vloot’ is van oudsher divers. Er zijn bakken, tjalken, klippers, stijlstevens, luxe motors, spitsen, aken, klipperaken, viskotters, dekschuiten, sleepboten, pakboten, kabelleggers, walvisvaarders, bunkerschepen, opduwers, veerboten, passagiersschepen en ga zo maar door. En allemaal zien we ze vroeger of later terug als woonschip of drijvend bouwwerk.

Vijfde gevel

Woonschepen zijn maar tot op zekere hoogte vergelijkbaar met gebouwen: ze liggen als losse objecten in de openbare ruimte, ze vormen geen straatwand. Hun informaliteit biedt tegenwicht aan de strenge afbakening van rooilijnen, nokhoogtes en gevelritmiek. Naar hun aard, maar ook door hun ondergrond, zijn ze minder permanent en nagelvast aanwezig dan de bouwwerken op vaste grond. Belangrijk verschil tussen verankerde en drijvende bouwwerken is de zichtbaarheid van de gevels. Op het land eist de voorgevel van gebouwen alle aandacht op, maar van de boten zijn gevels allemaal even belangrijk. Inclusief de zogenaamde vijfde gevel - het dak waarop je kijkt vanaf kade, brug of oever.

Kleuraccenten in de Amsterdamse Brouwersgracht (links) en rechts het Centrum voor Architectuur en Ruimtelijke Kwaliteit in Leeuwarden

Deze noties rechtvaardigen een specifieke benadering van drijvende objecten in de publieke ruimte. De handreiking “Een dek is geen dak” is als digitale publicatie uitgegeven door de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit.