Roadtrip door de Achterhoek

Zonder caravan maar met een hoop bagage trok een groep erfgoeddeskundigen door het coulissenlandschap van de Achterhoek. Op zoek naar de Achterhoekse identiteit en manieren om deze ‘te gelde’ te maken.

Kennis en praktijk ontmoeten elkaar op bijzondere locaties tijdens de Week van Erfgoed en Ruimte in de Achterhoek, eind september, georganiseerd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) in samenwerking met zeven gemeenten in de Achterhoek. Een roadtrip door het langzame landschap van Aalten /Bredevoort, via Borculo naar Doetinchem, Winterswijk en eindigend in Zutphen.

Erfgoed is een van de pijlers van de Achterhoekse economie. De wethouders die het gezelschap ontvangen benadrukken het belang voor het toerisme allemaal. Maar de vraag die deze week ter tafel ligt is breder. Directeur Susan Lammers van de RCE: ‘Wat we willen is het erfgoed inzetten om de actuele opgaves als energietransitie, leegstand, krimp en noodzaak van duurzaamheid, te sturen. Als je weet waar je vandaan komt, weet je waar je heen moet.’

De identiteit van de Achterhoek als bouwsteen voor de toekomst
Met dé identiteit maakte Dolly Verhoeven hoogleraar Gelders geschiedenis snel korte metten. Die bestaat niet. Identiteit is altijd een construct, altijd in beweging. Al zijn er wel enkele hardnekkige elementen in de Achterhoekse mentaliteit te bespeuren: naoberschap, trots en bescheidenheid, fier op het landschap, de bedachtzame levenswijze.

De Ridders van Gelre, bekend van de regionale omroep Gelderland, maken hun opwachting (Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed)

Verhoeven: ‘De beste stimulans voor identiteit is een gemeenschappelijke vijand. Gelderland versus Holland.’ Die animositeit blijkt niet alleen een historische kwestie. De Achterhoek is een geuzennaam geworden. Superboeren uit de Graafschap. Ridders van Gelre. De inwoners betitelen zichzelf zo, vooral ten opzichte van de Randstad. Gelders gedeputeerde Bea Schouten constateerde op de afsluitende bijeenkomst van de week dat ‘de Randstad verreweg de overhand heeft in beleid. Het rijk investeert te weinig in de Achterhoek.’
De week is ook bedoeld om momentum te kweken. Op locatie en in workshops, met elke dag een andere casus in een wisselend gezelschap van landelijke en lokale erfgoeddeskundigen, wethouders, gemeente- en provincieambtenaren, burgers, ontwerpers en ondernemers. Van A tot Z.

Aalten (Bredevoort): ' Ik zeg niet meteen ja'
Bredevoort, inmiddels behorend bij gemeente Aalten, heeft een duidelijk profiel: de boekenstad. Maar onder invloed van internet en vergrijzing komt er een beetje de klad in het succesnummer. De vraag is dan ook wat heeft Bredevoort nog meer te bieden? Vestingwerken. Hoe de beleving van deze verdedigingslinie nieuw leven in te blazen? Het meest radicale idee is het water terug te brengen rond de vesting, al moet daar een weg voor uitgegraven worden. Wethouder Kok: ‘Ik zeg niet meteen ja dat gaan we doen, maar zo’n workshop haalt je wel uit je patroon.’

Borculo: wat kun je met een ramp?
10 augustus 1925 raasde een verwoestende storm over Borculo. De tornado eiste drie mensenlevens, bijna geen huis bleef onbeschadigd en alle bomen op een beuk na waaiden om. Het is een uniek verhaal en de vraag is welke aanknopingspunten het biedt voor een ‘programmering’ van en over Borculo.

Het verwoeste Borculo na de tornado

De brainstorm in dit divers gezelschap levert er vele op, waaronder resilience, een hip thema maar zo oud als rampspoed. Hoe bouw je een gemeenschap van de grond weer op - sociaal, stedenbouwkundig, cultureel en persoonlijk. Waarom de 10^e augustus niet uitbouwen tot een thematisch event over de gevolgen van een natuurramp voor een gemeenschap?

Doetinchem: 'niet superhistorisch'
De Achterhoek krimpt en vergrijst. In 2040 wonen in een gemeente als Berkelland 240% meer 80-plussers dan nu. Voorzieningen gaan dicht en het aantal leegstaande winkels groeit. Toch ogen Bredevoort noch Borculo als ‘krimpsteden’. Dat geldt evenmin voor Doetinchem. De leegstand in de winkelstraten is er, maar op een listige manier slagen de Doetinchemmers erin deze aan het oog te onttrekken door fake-etalages.
Doetinchem is aan het einde van de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd door vergissingsbombardementen van de geallieerden. Tijdens de wederopbouw is er vervolgens flink gesaneerd. Doetinchem is niet superhistorisch, zegt wethouder Maureen Sluiter, wij zijn geen Zutphen. Hoe kunnen wij de binnenstad meer in zijn kracht zetten?’

Veel ruimte voor de reclame van de middenstand in Doetinchem

Durf te kiezen, adviseert hoogleraar regiomarketing Gert Jan Hospers in zijn lezing. Lokaal erfgoed is voor iedereen anders: professionals hebben oog voor details; inwoners zien vooral de goeie ouwe tijd en toeristen komen een foto van iconen maken.
Wat wel erg opvalt in deze centrumgemeente is de ruimte die de middenstand krijgt om zijn waar aan te prijzen. ‘Doe eens een gevelproject’, opperen de erfgoedkenners van de RCE tijdens de wandeling door de binnenstad. Wees wat strenger, zodat de mooie gevels die er nog zijn, niet zo ontsierd worden. Dat zou al heel veel winst opleveren.

Winterswijk: veranderend landschap
Winterswijk strijdt om windmolens en zonnevelden. De regio heeft zich voorgenomen per 2030 energieneutraal te zijn. Door besparing in de eerste plaats, maar ook door duurzame energieopwekking (wind en zon). Het landschap zal veranderen, is al veranderd door plaatsing van de nieuwe 380Kv hoogspanningslijnen van Doetinchem naar Breedenbroek.Het coulissenlandschap is de Achterhoekers dierbaar. Gezien de schade die ruilverkaveling in andere provincies aan het landschap heeft toegebracht, is het ook een troef om te koesteren.
De vraag is: verdraagt dit bijzondere landschap zonnevelden en windmolens? En zo ja, waar? Plaats je zonnevelden juist in coulissenlandschap, omdat je ze daar met bosschages en houtwallen aan het zicht kan onttrekken. Of kies je  voor al aangetaste ruilverkavelingsgebieden waar nu Engels raaigras groeit?

Zutphen: geheim, gemis en geluk achter 19e eeuwse gevels
Zutphen is een compacte stad, met een interessante historie als Hanzestad en een geweldig leuk winkelaanbod. Wethouder Rene Sueters roemt het schoons van zijn stad. Zijn binnenstad dan vooral, want terwijl het centrum bloeit, hebben de aanloopstraten met op kop Nieuwstad het moeilijker.

Foto: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Een hele nieuwe impuls voor Nieuwstad ligt verscholen achter de gevels. Stadsarcheoloog Michel Groothedde trekt de 19^e en 20^e eeuwse gordijnen weg en toont een fascinerende blik op lange geschiedenis. Op nummer 6 gaat achter de 19^e eeuwse gevel een huis uit 1614 schuil, waarvan in ieder geval de dakconstructie nog in tact is. Nummer 8 stamt uit 1636, het prachtige keldercomplex ligt er nog. Nummer 28 staat er nog in z’n geheel. Let wel het stamt uit 1339.
Kapconstructies, kelders, hijsinstallaties, achtergevels, een mer à boire voor de middenstand zou je zeggen. Haal de betimmeringen en schrootjes weg, isoleer de daken en verhuur de schitterende zolders.
Studenten van de TU Delft Heritage & Architecture werken aan nog meer vernieuwende ideeën. een jaar lang  gaan zij zich verdiepen in Nieuwstad.  In vijf groepen van 20 studenten analyseren zij de oude stad, Nieuwstad en nieuwbouwwijk Noorderhaven.

Het programma van de Week van de Achterhoek werd afgesloten met een carrousel van gasten, losjes gebaseerd op het format van DWDD. De uitsmijter was voor Johan Godschalk, directeur van Cultuurmij Oost. Zijn stichting financiert met geld van provincie Gelderland, Grolsch en de Zwarte Cross culturele initiatieven. ‘Er zijn al 157 ideeën binnen. Wij spreken de inwoner aan: Kom van de bank af en doe wat’.

https://weer-achterhoek.nl/home

---

Marijke Bovens  | oktober 2017
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:
http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief