Tien principes voor goed omgevingsplan

Zo’n zeventig pilots omgevingsplan zijn afgelopen jaar bestudeerd. Echt vernieuwend zijn de meeste nog niet. Hoe het wel kan is vervat in een schetsboek en tien principes.

Het omgevingsplan wordt straks het hart van de Omgevingswet. De integrale bevordering van omgevingskwaliteit zal in de omgevingsvisie met mooie woorden en ambities worden omkleed, maar the proof of the pudding zit in het omgevingsplan. Hierin formuleert de gemeente de randvoorwaarden voor alle activiteiten in de fysieke leefomgeving.

Hoewel er veel experimenten zijn die zich tooien met de titel ‘omgevingsplan’, een stuk of zeventig, erkennen alle betrokkenen dat het feitelijk gaat om ouderwetse bestemmingsplannen, waar gebruik gemaakt wordt van een experiment (bijvoorbeeld vanwege een concreet probleem met bijvoorbeeld een geluidscontour). Echt vernieuwend zijn die omgevingsplannen nog niet – een enkele witte raaf daargelaten.

Pilots
De initiatiefgroep Mooiwaarts heeft het afgelopen jaar die pilots bestudeerd. Welke kansen biedt het omgevingsplan om niet primair te sturen op verbodsregels en rechten, maar op de maatschappelijke doelen voor een goede omgevingskwaliteit? Dit project, Omgevingsplan Op Kwaliteit (ofwel OOK-Mooiwaarts) is uitgevoerd door een team onder leiding van José van Campen met medewerkers van de regionale welstands- en monumentenorganisaties (Team Ruimtelijke Kwaliteit Nederland), enige grote stedenbouwkundige bureaus (kennislab Omgevingswet), de TU Delft en Universiteit Tilburg.

Veel ruimte, vage countouren
De uitkomst van een jaar studeren is niet een model omgevingsplan. Het is een schetsboek, dat de verschillende partijen die betrokken zijn bij een omgevingsplan (ambtenaren, bestuurders, bewoners, initiatiefnemers in de markt en adviseurs) uitdaagt om al schetsend te verkennen welke principes voor welk gebied van de gemeente van toepassing zijn. Waar wil je private initiatieven ruim baan geven zonder veel vast te leggen, waar wil je optimale helderheid bieden in ondubbelzinnige regels, waar zijn de publieke belangen zo groot dat de overheid zelf opdrachtgever en initiatiefnemer wil zijn?

Het schetsboek laat zien dat de contouren van het ideale omgevingsplan nog verre van duidelijk zijn, maar dat de ruimte om er lokaal invulling aan te geven enorm is. En dat het in weinig nog lijkt op het bestaande bestemmingsplan.

Tien principes
Om hoge ruimtelijke kwaliteit te bereiken, moet het omgevingsplan wel een aantal principes toepassen. In het Schetsboek worden tien principes genoemd voor een omgevingsplan-op-kwaliteit. Het organiseren van optimale participatie; de aandacht voor erfgoed als kernkwaliteit van een gebied; de relatie tussen nauwkeurig omschreven eisen (‘gesloten regels’) en regels die flexibiliteit bieden maar dan ook nadere afweging vragen (‘open regels’ aangevuld met beleidscriteria); regels die het proces van vergunningverlening vastleggen: wie betrek je bij de interpretatie van de beleidsregels, en hoe geef je het meerwaardegesprek en de participatie vorm voor plannen die niet binnen het omgevingsplan vergund kunnen worden.

Stadskanaal en Purmerend
Het schetsboek nodigt uit tot verkenning – Mooiwaarts zal er de komende maanden actief mee de boer op gaan. In de gemeenten Stadskanaal en Purmerend vinden pilotes plaats. Deze gemeenten zullen de principes uit het schetsboek hanteren bij het opstellen van hun omgevingsplan. We hopen dat meer gemeenten zullen volgen.

Maar bovendien verdient het schetsboek een concretere invulling als ‘bouwsteen ruimtelijke kwaliteit’ in de handreiking of stalenkaart die het nationale programma Aan De Slag Met De Omgevingswet in voorbereiding heeft. Ook daarover is Mooiwaarts in gesprek met de rijksoverheid en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

Belangstellenden die meer willen weten, of met het schetsboek aan de slag willen kunnen zich melden bij de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit.

Flip ten Cate | maart 2017

Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief