Van keukentafel tot omgevingsvisieCo-advies: Tekenen als troef

De ervenconsulent is het beproefde voorbeeld. Of het aan de keukentafel is, aan de ontwerptafel of in een werksessie over de Omgevingswet, gesprekken zijn een nieuw middel om tot goede plannen te komen. Vaak onder leiding van een tekenaar, zoals ontwerper Nancy Arkema.

Nancy Arkema aan de ontwerptafel voor Elsendorp, gemeente Gemert-Bakel

Ontwerpers zijn geliefd. Zij gelden als de mensen met de juiste skills om complexe situaties, vastgelopen discussies en visionaire visies respectievelijk te ontrafelen, vlot te trekken en te visualiseren.
Waarom eigenlijk? Wat hebben zij voor op andere professionals?
‘Ontwerpers zijn getraind om een breed spectrum te overzien. De regels voor veiligheid, milieu, gezondheid rondom omgevingskwaliteit, zijn net zoiets als een programma van eisen bij een gebouw. Architecten kunnen al die eisen in vorm omzetten en weten hoe gebruik te maken van een breed team aan experts. Zij kunnen verbanden leggen en zijn in staat om iets te verbeelden’, zegt Nancy Arkema. Tekenen als troef dus.

Bondgenoot
Nancy Arkema is ontwerper. Opgeleid aan de TU, met als specialisatie transformatie en herbestemming en behept met een flinke dosis nieuwsgierigheid naar de Mensch. ‘Ik wil als architect weten hoe een gebruiker zich voelt in een gebouw en een omgeving.’

In 2014 startte zij haar eigen bureau voor co-adviezen. Zij treedt op als voorzitter van ontwerptafels, als ervenconsulent en als trekker van het project ‘mooiVISIE en mooiPLAN van Dorp, Stad en Land - een reeks werkplaatsgesprekken die het begrip omgevingskwaliteit handen en voeten moet geven. Drie treden op een ladder die naar steeds complexere situaties leidt: van een enkel gebouw c.q. erf, via een buurt of stadsdeel naar een omgeving als geheel, inclusief veiligheid en milieu. Haar grootste bondgenoot is haar tekenpen.

Arkema: ‘Je kunt heel lang over fruit praten, maar pas als je gaat tekenen blijkt dat jij het hebt over appels en peren en ik over bananen. Zodra je gaat tekenen, schep je duidelijkheid en je krijgt altijd veel reacties. Met beeldmateriaal en kaarten kun je het gesprek scherper voeren. Ik gebruik zelden een powerpoint. Wij zitten vaak om tafel met stapeltjes foto’s , of ik neem associatiekaarten mee om mensen uitspraken te ontlokken over wat ze wel of niet acceptabel vinden. Een zonnepaneel op een schuur is oké bijvoorbeeld, maar in het weiland niet, want dat vernielt fijne landbouwgrond.’

Advies vooraf
De praktijk van de ervenconsulent heeft met name in Overijssel en Gelderland al grote hoogte bereikt. Samen met Suzanne Loen werkt Nancy Arkema nu aan een pilot om het consulentschap verder te verbreden. Zo wil Dorp, Stad en Land deze keukentafelgesprekken ook introduceren bij transformaties in binnenstedelijke context.
Arkema: ‘Wij werken samen met de ervenconsulenten van de provinciale welstandsorganisaties. De methode van keukentafelgesprekken blijft, maar wij onderzoeken of we eerder aan tafel kunnen schuiven. Liefst vooraf.

In de nieuwe Omgevingswet moet iemand met bouwplannen zelf draagvlak organiseren. Hij moet met de buren gaan praten en zijn plannen dichter bij beleid van gemeente of provincie brengen. Als consulent kunnen wij vooraf advies geven. Wij zijn geen vervanger van architect of landschapsarchitect, maar kunnen wel een gebied analyseren en in kaart brengen met welke randvoorwaarden iemand rekening moet houden. Vergelijk het met vooroverleg bij een welstandscommissie. Alleen, wij nemen meer tijd en voeren het gesprek op locatie, bij de mensen thuis. En we denken ook na over een manier om de vinger aan de pols te houden in de vaak lange tijd die er tussen bouwplan en vergunningverlening in zit.’

Ontwerptafel
Waar het gezelschap aan de keukentafel beperkt blijft tot de boer en boerin, de ervenconsulent en de gemeente, schuift bij ontwerptafels een hele buurt of dorp aan.

Zoals in Elsendorp. De provincie Noord-Brabant wil van de burgers en boeren in het gebied, onderdeel van gemeente Gemert-Bakel, weten hoe zij denken over de toekomst, gezien de groeiende agrarische leegstand. Arkema: ‘Via de wijkkrant, de dorpsraad en met hulp van boerenorganisatie ZLTO hebben wij zo veel mogelijk bewoners en ondernemers in het gebied persoonlijk uitgenodigd voor een startbijeenkomst. Daar mochten zij kiezen: of een persoonlijk gesprek op hun eigen erf over de toekomst, of meedoen aan de ontwerptafel. Om te zorgen dat de mensen vrijuit kunnen spreken, waren gemeente en provincie niet aanwezig bij de ontwerptafel.’

Een ontwerptafel kan ook ingezet worden bij politieke oordeelsvorming. Arkema geeft het voorbeeld van de ontwerptafel die zij onlangs organiseerde voor raad en college in Zandvoort. ‘Wij hadden een sessie van een uur over de ruimtelijke toekomstvisie van de gemeente. Welke vraag moet je dan stellen? Ook om het debat uit partijpolitieke wateren te houden. Wij vroegen de raadsleden en wethouders naar hun favoriete plek in Zandvoort. Zo maak je het persoonlijk en positief. Bovendien levert het een staalkaart van de kwaliteit van Zandvoort op.’

Omgevingskwaliteit
De ervaring opgedaan aan de keukentafel en aan de ontwerptafel zal goede diensten bewijzen onder het nieuwe regime van de Omgevingswet.
Omgevingskwaliteit is een kernbegrip in de nieuwe Omgevingswet die in 2019 in werking treedt. Wat het precies inhoudt en hoe je het in praktijk brengt mogen lokale overheden van de wetgever grotendeels zelf uitvinden. Samen met de burgers.

De architectonische kwaliteit van oud-rijksbouwmeester Tjeerd Dijkstra, waarop menig welstandsnota gebouwd is, had vooral betrekking op gebouwen; de ruimtelijke kwaliteit die iets jonger is, betrekt daarnaast genereus de stedenbouw, het landschap en het erfgoed in zijn oordeel; de omgevingskwaliteit kent een nog breder spectrum: zij sluit niets uit. Mooi en lelijk, gezond, veilig, leefbaar, bereikbaar, sociaal vitaal. Allemaal aspecten van de omgevingskwaliteit, die ook nog eens in samenhang beoordeeld moeten worden. Geen wonder dat menig gemeentebestuur zich op het hoofd krabt.

Arkema is deze maand in opdracht van Dorp, Stad en Land een serie gesprekken gestart met overheden, adviesteams, architecten en andere betrokkenen over omgevingskwaliteit. ‘We willen het begrip concreet maken. Hoe kun je het omschrijven, en ook, hoe kun je het realiseren, zorgen dat het blijft leven?’ De gesprekken zullen uitmonden in een handreiking voor gemeenten.

Zes tips: Hoe organiseer je een ontwerptafel over omgevingskwaliteit?
Nancy Arkema geeft 6 tips. Het debat gaat over de omgeving, de echte werkelijkheid. Dus:

• Zoek een fijne locatie midden in de omgeving die ter discussie staat
• Nodig iedereen die deel uit maakt van de omgeving persoonlijk uit.
• Organiseer je eigen weerstand: zorg dat ook tegenstanders aanschuiven
• Gebruik veel beeldmateriaal en geen vaktaal
• Maak er geen eindeloze bijeenkomst van, maar een compacte dialoog
• En vooral: hou het een beetje leuk. Zorg dat de energie goed blijft

http://deontwerptafel.net/
http://www.dorpstadenland.nl/kickoff-dorp-stad-en-land-start-project-mooivisie-en-mooiplan/

Marijke Bovens | september 2016

Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via:
http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief